سویای برزیلی و کنجاله سویا دو منبع مهم گیاهی تأمین پروتئین برای دام‌ها و طیور هستند. سویای خام (به‌ویژه سویای وارداتی از برزیل) حدود ۳۵–۴۰٪ پروتئین خام، ۱۶–۲۲٪ چربی و ۵–۷٪ فیبر خام دارد. در حالی که کنجاله سویا (محصول جانبی روغن‌کشی سویا) به دلیل استخراج روغن، پروتئینی بسیار بالاتر (۴۴–۴۸٪ در ماده خشک) و چربی اندکی (معمولاً ۱–۳٪) و فیبر کمتری (حدود ۳–۶٪) دارد. رطوبت هر دو ماده حدود ۱۰–۱۲٪ است. به عبارت دیگر کنجاله سویا به‌طور کلی غنی از پروتئین و نسبتا کم‌چرب است، در حالی که سویای خام (برزیلی) انرژی بیشتری (به دلیل چربی بالاتر) ولی پروتئین خام کمتر دارد. جدول زیر مقایسه‌ای اجمالی از ترکیب شیمیایی این دو را نشان می‌دهد (بر حسب درصد بر پایه ماده خشک):
کاربرد اصلی هر دو ماده در تغذیه دام‌های نشخوارکننده و پرندگان است، اما تفاوت ترکیب آنها اقتضائات ویژه‌ای دارد. کنجاله سویا به دلیل پروتئین خام بسیار بالا و تعادل مناسب اسیدآمینه‌ها، منبع استاندارد پروتئین در جیره مرغ و گاو شیری محسوب می‌شود. برعکس، سویای خام برزیلی به دلیل چربی زیاد و پروتئین کمتر، بیشتر به‌عنوان تأمین‌کننده انرژی (چربی) و پروتئین میانی استفاده می‌شود و معمولاً در مواردی که نیاز به افزایش انرژی یا تأمین پروتئین حفاظتی (روسازی پروتئین) وجود دارد در جیره گنجانده می‌شود. برای مثال، سویا کامل پخته (Full-Fat Soybean) حدود ۱۷٪ چربی دارد که ۲.۲۵ برابر نشاسته انرژی دارد و می‌تواند چگالی انرژی جیره را برای گاوهای پر تولید افزایش دهد (از مشکلات شکمبه‌ای جلوگیری کند). از سوی دیگر، کنجاله سویا پس از استخراج روغن و حرارت‌دیده شدن، تقریباً عاری از عوامل ضدتغذیه‌ای (تریپسین‌ها و لسیتین) است و پروتئین با کیفیت بالایی دارد (جذب لیسین در آن بالای ۸۵–۹۰٪ است).
کنجاله سویا معمولاً با دو روش اصلی تولید می‌شود: (۱) استخراج مکانیکی (اکسپلر) که مقدار کمی روغن در کنجاله باقی می‌گذارد، و (۲) استخراج با حلال (معمول‌ترین روش صنعتی) که چربی کنجاله را به حدود ۱–۲٪ می‌رساند. در هر دو روش، کنجاله نهایی پس از تفاله‌گیری تحت حرارت قرار می‌گیرد تا فاکتورهای ضدپروتئینی (تریپسین و کنجاسینین) از بین بروند. در نتیجه، کنجاله سویا فاقد موانع عمده جذب پروتئین بوده و به‌راحتی در دستگاه گوارش دام و طیور قابل هضم است.
سویای خام (مانند سویای برزیلی وارداتی) ابتدا بر خلاف کنجاله، بدون جدا شدن روغن به مصرف می‌رسد. معمولاً لازم است دانه‌های سویا قبل از مصرف گرما داده یا اکسترود شوند تا تریپسین‌ها و سایر عوامل ضدتغذیه‌ای (آویلین، فیتاز و همولیتین) از بین بروند. چنانچه سویا به صورت خام و فرآوری‌نشده وارد جیره دام شود، جذب پروتئین کاهش یافته و ممکن است مشکلات گوارشی و کاهش رشد در طیور ایجاد کند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که پخت یا اکسترود کامل سویا، تریپسین و سایر ترکیبات نامطلوب را خنثی می‌کند و قابلیت هضم پروتئین و چربی را افزایش می‌دهد.
گاوهای شیری: کنجاله سویا به دلیل داشتن پروتئین بالا و متعادل، در جیره گاو شیری برای افزایش تولید شیر و پروتئین شیر کاربرد دارد. افزودن کنجاله سویا به جیره گاو شیرده، منبع مهمی از اسیدآمینه‌های ضروری (به‌ویژه لیسین و متیونین) فراهم می‌کند که برای تولید پروتئین شیر ضروری است. سویای کامل فرآوری شده (پخته یا اکسترود) نیز می‌تواند چگالی انرژی جیره را افزایش داده و باعث افزایش دریافت خوراک شود؛ به طوری که کاهش کربوهیدرات قابل تخمیر شکمبه (مانند نشاسته) و جایگزینی آن با چربی سویا از خطر اسیدوز و افت چربی شیر جلوگیری می‌کند. معایب: استفاده از سویا خام بیش از حد می‌تواند هضم فیبر را کاهش دهد و درصد چربی شیر را پایین بیاورد، لذا معمولاً سویای کامل را محدود و تنها پس از گرما دادن در جیره می‌گنجانند. همچنین کنجاله سویا در مقایسه با سویا کامل چربی کمتری دارد که ممکن است در جیره‌های پرانرژی نیاز به چربی اضافی (مانند روغن) باشد.
گاوهای پرواری (گاو گوشتی): در جیره گاوهای پرواری، هر دو ماده قابل استفاده است. کنجاله سویا پروتئین با کیفیت بالا و اسیدآمینه‌های مورد نیاز برای رشد عضلانی را فراهم می‌کند و دسترسی به پروتئین هضم‌شده در روده را افزایش می‌دهد. سویای کامل نیز می‌تواند به‌عنوان منبع انرژی (چربی) سودمند باشد و با افزایش اسیدهای چرب غیراشباع، می‌تواند نرخ رشد و بازده خوراک را ارتقا دهد. تحقیقات نشان دادهاند که استفاده از سویا کامل حرارت‌دیده در خوراک گاوهای پرواری می‌تواند وزن روزانه و بازده خوراک را بهبود دهد. معایب: برتری کنجاله سویا در مقابل سویا خام در ثابت بودن کیفیت و قیمت آن است. سویا کامل نیاز به تجهیزات آسیاب یا اکسترود و گرمایش دارد و ممکن است در صورت اضافه کردن زیاد به جیره، رسوب چربی در بافت‌های گاو را افزایش دهد.
مرغ گوشتی: کنجاله سویا اصلی‌ترین منبع پروتئین در جیره جوجه‌های گوشتی است. درصد پروتئین و ترکیب اسیدآمینه متناسب آن به رشد سریع و افزایش وزن کمک می‌کند. سویای کامل اکسترود شده نیز در حال گسترش استفاده است؛ اکسترود سویا چربی و اسیدهای چرب سودمندی دارد که سبب افزایش دان‌خوراک شده و در بعضی مطالعات قابلیت هضمی بیشری نسبت به کنجاله داشته است. به عبارت دیگر، سویا اکسترود شده طعم و بوی تغذیه‌ای مطلوب‌تری برای جوجه‌ها دارد و بسیاری از عوامل ضدتغذیه‌ای را خنثی می‌کند. معایب: هر دو نوع سویا باید به دقت کنترل شوند. سویا خام حاوی تریپسین و فیتات است که در صورت عدم حذف، می‌تواند رشد جوجه را کاهش دهد. همچنین میزان فیبر سویا کامل بیشتر است و ممکن است در مقادیر بالا جیره را به لحاظ حجمی محدود کند. این نوع سویا معمولاً گران‌تر است و برای استفاده از آن نیاز به فناوری پردازش (اکسترودر یا روتاتور) میباشد.
مرغ تخم‌گذار: کنجاله سویا برای مرغ‌های تخم‌گذار نیز استاندارد است و سطح بالای پروتئین و اسیدآمینه‌ها منجر به افزایش میزان تخم و کیفیت آن می‌شود. همچنین وجود مقداری چربی سویا (در سویا کامل) می‌تواند چگالی انرژی جیره را افزایش دهد که به تولید تخم مرغ با وزن مناسب کمک می‌کند. معایب: فیبر اضافی سویا کامل (به ویژه منحصراً پخت شده) ممکن است خوراک روزانه را افزایش دهد بدون آن که اسیدآمینه کافی فراهم شود، و لازم است ترکیب جیره به دقت تنظیم شود. در مجموع، مرغداران معمولاً برای اثربخشی بیشتر تولید و صرفه‌جویی هزینه، به ترجیح مصرف کنجاله سویا روی می‌آورند مگر در جیره‌های خاص که به انرژی بیشتر نیاز باشد.
در سیستم‌های دامداری صنعتی، سویا رایج‌ترین منبع پروتئین گیاهی است. کنجاله سویا به‌عنوان مرجع پروتئین برای فرمول‌های خوراک محسوب می‌شود. محتوای بالای پروتئین و تعادل مناسب اسیدآمینه‌ها، جذب بالای آن (لیتسین استاندارد ~۸۵–۹۰٪) و قابلیت رشد بالای دام‌ها را تضمین می‌کند. سویای خام (برزیلی) در جیره کمتر استفاده می‌شود مگر اینکه به‌صورت خوراک کامل پخته یا اکسترود شده (Full-Fat Soybean) باشد تا اثرات ضدتغذیه‌ای کاهش یابد. برای دام‌های غیرنشخوار دیگر (مانند بره‌ها یا بزهای صنعتی) نیز شرایط مشابهی برقرار است. در عین حال، برخی مطالعات نشان داده سویا کامل پخته می‌تواند منبع انرژی و پروتئین خوبی برای جیره بره‌ها باشد اما باید مراقب بود که مقدار فیبر و چربی آن بر مصرف خوراک تأثیر منفی نگذارد.
کنجاله سویا:
مزایا: بسیار غنی از پروتئین و اسیدآمینه‌های ضروری است و عموماً بدون عوامل ضدتغذیه‌ای (تریپسین) به حیوان داده می‌شود. قابلیت هضم بالای پروتئین آن برای طیور به اثبات رسیده و نوسانات کیفیت آن از بین می‌رود. برای تولید شیر و گوشت باکیفیت، افزودن کنجاله سویا در جیره به افزایش تولید پروتئینی کمک می‌کند.
معایب: انرژی آن (چربی) نسبت به سویای کامل کمتر است و افزودن آن به تنهایی ممکن است نیاز به تامین انرژی خارجی (روغن، ذرت و سایر خوراک) را افزایش دهد. همچنین قیمت جهانی کنجاله سویا ممکن است نوسان داشته باشد و کمبود در زنجیره تأمین (مثل وضعیت ایران) بر جیره صنعتی تأثیر بگذارد.
سویای کامل (برزیلی):
مزایا: به دلیل چربی بالا، چگالی انرژی جیره را افزایش می‌دهد و می‌تواند نیاز به دانه‌های غنی از انرژی یا چربی‌ها را کاهش دهد. در جیره‌های گاوشیری و گاو پرواری با برنامه تغذیه مناسب می‌تواند پروتئین قابل هضم بیشتری به حیوان برساند (برخی از پروتئین آن به صورت «مصون» وارد روده می‌شود). همچنین افزودن سویا کامل در جیره طیور (پس از گرما دادن) می‌تواند افزایش وزن بهتری نسبت به کنجاله ایجاد کند (قابلیت هضم چربی و پروتئین بیشتر).
معایب: نیاز به پردازش دارد (گرمادهی یا اکسترود) تا ترکیبات ضدتغذیه‌ای آن خنثی شود؛ در غیر این صورت جذب پروتئین کاهش می‌یابد. در جیره دام‌های نشخوارکننده مصرف زیاد آن می‌تواند هضم فیبر را مختل کند و درصد چربی شیر را کاهش دهد. هزینه عملیاتی (پخت و آسیاب) و همچنین خطر ابتلا به اکسیداسیون روغن آن (در صورت نگهداری نامناسب) از معایب دیگر سویای کامل است.
در ایران به دلیل کمبود صنایع روغنگیری داخلی، معمولا هم دانه سویا (معمولاً برزیلی) و هم کنجاله آن وارد می‌شود. ایران فاقد توانایی تولید کنجاله سویا به‌میزان نیاز است، بنابراین تأمین خوراک دام مبتنی بر سویا با چالش مواجه است. از این رو برخی پیشنهاد می‌کنند که حداقل ۵۰٪ واردات سویا کشور به صورت کنجاله باشد تا نیاز خوراک دام برآورده شود. در عمل، دامداران ایرانی گزارش دادهاند که استفاده کنترل‌شده از سویای برزیلی (مثلاً سویاهای خشک‌شده یا پخته) می‌تواند هزینه جیره را کاهش دهد اما برای دام‌های پر تولید و طیور حساس نباید جایگزین اصلی پروتئین باشد، مگر آنکه از کیفیت و فرایند محصول اطمینان کامل باشد.
تجارب بین‌المللی نیز نشان می‌دهد که کنجاله سویا همچنان منبع برتر اسیدآمینه‌های قابل هضم برای دام‌های مختلف است. برای مثال، در کشورهای پیشرفته طیوری و خوک از کنجاله سویا به‌عنوان مرجع پروتئینی استفاده می‌کنند و سویای کامل (با پردازش استاندارد) عمدتاً در جیره نشخوارکنندگان به‌کار می‌رود گزارش شده که سویای کامل اکسترود شده در غذای مرغ‌های گوشتی قابلیت هضمی بالاتر و بهبود عملکرد را نسبت به کنجاله معمول دارد ولی در عوض نیاز به تکنولوژی ویژه دارد.
برای انتخاب آگاهانه بین سویای برزیلی و کنجاله سویا، باید به هدف تولید، نوع دام و امکانات پردازش توجه کرد. در یک نگاه کلی:
کنجاله سویا به‌عنوان منبع اصلی پروتئین برای دام‌های صنعتی و طیور پیشنهاد می‌شود. پروتئین بالا و جذب آسان آن، بهبود رشد و تولید را تضمین می‌کند. دامداران برای خرید سویا دامی باکیفیت باید به درصد پروتئین اعلام شده، رطوبت کم و منشاء محصول دقت کنند، زیرا این عوامل کیفیت خوراک را تعیین می‌کنند. کنجاله با کیفیت معمولاً حاوی حداقل ۴۶٪ پروتئین و کمتر از ۱۲٪ رطوبت است.
سویای کامل برزیلی برای مناطقی با نیاز به انرژی بیشتر در جیره (مثل دام‌های شیرده یا پرواربندی) و در شرایطی که پردازش مناسب (پخت یا اکسترود) فراهم است، مناسب است. در این حالت، سویای کامل پخته می‌تواند چربی سالم و انرژی اضافی به جیره اضافه کند. با این حال، استفاده از آن باید محدود به سطوح مجاز باشد (معمولاً کمتر از ۱۰–۱۵٪ جیره کامل) تا عملکرد شکمبه و کیفیت محصولات کاهش نیابد.
در هر دو صورت، تامین پروتئین گیاهی برای دامداری باکیفیت اهمیت زیادی دارد. باید از منابع معتبر و استاندارد استفاده کرد و در مورد سویای کامل حتماً از محصول درجه‌بندی‌شده با برچسب «خوراک دام» بهره برد. همچنین توصیه می‌شود به طور دوره‌ای منابع تغذیه‌ای جایگزین (مثل کنجاله آفتابگردان یا کلزا) را نیز بررسی کرد تا ریسک وابستگی صرف به سویا کاهش یابد.
با در نظر گرفتن این موارد، دامداران و مرغداران می‌توانند با توجه به نیازهای تولید (افزایش شیر، گوشت یا تخم‌مرغ) و امکانات فنی خود، بین سویای برزیلی و کنجاله سویا یکی را یا ترکیبی از هر دو را انتخاب کنند. توجه به آنالیزهای آزمایشگاهی خوراک و مشاوره با یک متخصص تغذیه دام، کلید خرید موفق «سویا دامی باکیفیت» و تنظیم جیره مناسب است
ذرت یکی از اصلی‌ترین اجزای جیره غذایی دام و طیور است که تأثیر مستقیم بر رشد، شیردهی، تولید تخم و سلامت کلی دام دارد. با توجه به افزایش وابستگی ایران به واردات نهاده‌های دامی، شناخت تفاوت بین ذرت برزیلی، روسی و اوکراینی اهمیت زیادی برای دامداران، مرغداران و کارشناسان تغذیه دارد. در این مقاله به […]
مقایسه‌ای کامل برای دامداران، مرغداران و خریداران خوراک دام در سال‌های اخیر، انتخاب بین نهاده دامی داخلی و نهاده دامی وارداتی به یکی از دغدغه‌های اصلی دامداران، مرغداران و فعالان صنعت دام و طیور تبدیل شده است. این انتخاب، تأثیر مستقیمی بر کیفیت خوراک، میزان تولید و در نهایت سوددهی واحدهای دامی دارد. در این […]
آرتا نهاده اسپادانا با هدف تأمین نهاده‌های باکیفیت دام، طیور و آبزیان وارد عرصه تأمین و توزیع سراسری شد و تاکنون با بیش از ۱۳۵ شرکت در سراسر کشور همکاری داشته است. این مجموعه با تکیه بر خدمات پس از فروش، مشتری‌مداری و بهره‌مندی از تیمی متخصص، جایگاه قابل‌توجهی در این حوزه کسب کرده است.
طراحی سایت و سئو توسط آرتا نهاده اسپادانا
دیدگاهتان را بنویسید