جو پس از ذرت، برنج و گندم، چهارمین غله مهم دنیاست که بخش بزرگی از تولید آن برای خوراک دام استفاده می‌شود. ۸۵٪ از جو تولیدی به «جو دامی» اختصاص دارد و به همین دلیل کشت و استفاده صحیح آن اهمیت زیادی دارد. جو دامی عمدتاً برای تأمین انرژی و پروتئین حیوانات (گاوان، گوسفندان، بزها، خوک‌ها، اسب‌ها و حتی ماکیان) استفاده می‌شود و منبع غذایی مناسبی برای نشخوارکنندگان و غیرنشخوارکنندگان محسوب می‌شود.
جو داخلی: اکثر انواع جو خوراکی در داخل کشور کشت می‌شود. این جو‌ها از نظر ارزش غذایی پروتئین و مواد مغذی غنی هستند، به‌طوری که پروتئین خام آن‌ها معمولاً ۱۱–۱۲٪ است. از آنجایی که کیفیت بالایی دارند، قیمت آن‌ها نیز نسبتاً بالاتر است. انواع مختلفی از ارقام ایرانی (مانند «آرامیر»، «آریوات»، «ارم»، «سینا» و…) وجود دارد که در اقلیم‌های متفاوت قابلیت رشد دارند. جو داخلی به‌دلیل پایین‌تر بودن سختی پوسته نسبت به برخی جوهای خارجی، برای واحدهای دامداری فاقد تجهیزات آسیاب نیز مناسب‌تر است.
جو وارداتی: با توجه به نیاز بالای کشور و کمبود تولید داخلی، بخشی از جو خوراکی از خارج تأمین می‌شود. مهم‌ترین کشورهای تامین‌کننده جو ایران عبارت‌اند از روسیه، قزاقستان، اوکراین و رومانی (و به‌طور کلی اتحادیه اروپا). کیفیت و قیمت جو وارداتی بسته به کشور مبدأ متفاوت است. مثلاً جو روسیه درشت‌تر و رنگ سفیدتری دارد، اما معمولاً گران‌تر است؛ در حالی که جو قزاقستان درشت‌تر و زردرنگ است. جو رومانی (و سایر کشورهای اروپایی) اغلب قیمت پایین‌تری نسبت به جو داخلی دارد و به همین دلیل تقاضا برای آن افزایش یافته است. این تنوع تأمین‌کنندگان، دامپروران را قادر می‌سازد از بین گزینه‌ها با کیفیت و قیمت مناسب، جو موردنیاز را انتخاب کنند.
جو خام (دانه کامل): این شکل جو خوراکی‌ترین حالت ابتدایی است و معمولاً پس از خشک کردن و ذخیره‌سازی به جیره دام‌ها اضافه می‌شود. جو خام حاوی نشاسته بالا (حدود ۵۷٪) و پروتئین متوسط است و به‌عنوان منبع انرژی مقرون‌به‌صرفه است. با این حال، تخمیر سریع این دانه در شکمبه نشخوارکنندگان می‌تواند باعث مشکل هاضمه (اسیدوز) شود، به‌خصوص اگر بدون رعایت تدریجی وارد جیره شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود جو خام یا به همراه علوفه مصرف شود و یا قبل از مصرف آسیاب یا خرد گردد تا سرعت تخمیر کاهش یابد.
بلغور جو: به‌معنای جو شکسته یا خرد شده است. بلغورکردن جو باعث می‌شود جذب آن در بدن دام بیشتر شود؛ مطالعات نشان داده که اگر جو به‌طور کامل (سالم) خورده شود، تنها حدود ۵۲٪ از مواد مغذی آن جذب می‌شود و مابقی از طریق مدفوع دفع می‌شود. بنابراین تبدیل جو به بلغور (با آسیاب کردن یا خرد کردن) جذب انرژی و پروتئین آن را به‌شدت افزایش می‌دهد و در نتیجه بازدهی تولیدات دامی بالاتر می‌رود.
جو پرک (فلیک‌شده): این نوع جو پس از بخارپز کردن و غلتک‌خوردن به شکل نازکی تبدیل می‌شود. جو پرک پخته‌شده هضم بسیار آسان‌تری دارد و بسیاری از مشکلات مصرف جو خام را کاهش می‌دهد. از فواید جو پرک می‌توان به کاهش اسیدوز شکمبه، بهبود ضریب تبدیل غذایی و افزایش راندمان لاشه‌دهی اشاره کرد. همچنین جو پرک‌شده با کاهش دوره پرواربندی و متعادل کردن فعالیت دستگاه گوارش، سبب افزایش بازده اقتصادی در گاوداری‌ها می‌شود. به‌طور کلی، استفاده از جو پرک (به‌ویژه در گاوهای پرواری، گاوشیری، گوسفندان، بزهای شیرده و اسب) باعث افزایش جذب نشاسته و کاهش ضریب تبدیل منفی ناشی از جو خام می‌شود.
جو جوانه‌زده (مالت بارلی): جوانه‌زدن جو، غنی‌سازی آن با آنزیم‌ها، ویتامین‌ها و اسیدهای آلی طبیعی را به‌دنبال دارد. عصاره مالت (محصول مایع از جو جوانه‌زده) حاوی مقادیر بالای ویتامین‌های گروه B، آنزیم بتاگلوکاناز، فیتاز و آنتی‌اکسیدان است. این عصاره به‌عنوان مکمل خوراکی، اشتها را در حیوانات افزایش می‌دهد، استرس‌های گرمایی یا حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد و در نهایت ضریب تبدیل را بهبود می‌بخشد. در گاوهای شیرده، عصاره مالت به افزایش تولید شیر و جلوگیری از بیماری‌های متابولیکی مانند کتوز کمک می‌کند.
جو در ابتدا به‌عنوان منبع انرژی (نشاسته بالا) و سپس منبع پروتئین در جیره‌های دامی استفاده می‌شود. ترکیب شیمیایی متوسط جو به‌صورت ماده خشک ۸۶٪، پروتئین خام ۱۲–۱۲٫۵٪، نشاسته ۵۷٪ و فیبر خام حدود ۵٪ گزارش شده است. نسبت به ذرت، جو انرژی کمتری دارد ولی پروتئین خام آن بیشتر از ذرت و نزدیک به گندم است. همچنین جو حاوی پتاسیم بیشتری نسبت به ذرت یا گندم است و برعکس، غلاتی مانند ذرت و جو سرشار از فسفر بوده و از آهک تقویتی استفاده می‌شود.
جو در مقایسه با دیگر غلات کنسانتره (گندم، ذرت و سورگوم) نرخ تخمیر سریع‌تری در شکمبه دارد. بنابراین در جیره مرغداری (بخصوص در طیور گوشتی) به دلیل وجود بتاگلوکان قابل توجه (۴–۱۵٪) ممکن است هضم کندتری داشته باشد. برای حل این مشکل، معمولاً از افزودن آنزیم‌های برومایز در جیره طیور یا تبدیل جو به شکل‌های فرآوری شده استفاده می‌شود.
در عمل، جو دامی معمولاً در بخش کنسانتره جیره‌های نشخوارکنندگان (به‌خصوص گاوهای پرورشی) و به‌عنوان منبع اصلی انرژی برای دام‌های شیرده به‌کار می‌رود. در تهیه کنسانتره دام، معمولاً جو به‌علاوه ذرت، سویا، کنجاله پنبه‌دانه و سایر مواد به‌کار گرفته می‌شود تا نیازهای پروتئینی، ویتامینی و کربوهیدراتی حیوان را تأمین کند. جیره‌های مخلوط اختصاصی (مثلاً برای رشد گوساله، شیردهی گاو، پرواربندی گوسفند) درصد معینی جو دارند که در ادامه ذکر می‌شود.
از آنجا که جو دامی سرعت تخمیر نسبتاً بالایی دارد، باید تدریجی در جیره معرفی شود. درصد مجاز استفاده از جو در جیره انواع دام متفاوت است. به عنوان مثال، برای پرواربندی گاوها و گوسفندان، معمولاً تا حدود ۵۰٪ از انرژی موردنیاز می‌تواند از جو تامین شود، به شرط آنکه بیشتر جیره از علوفه تأمین شود. در زیر چند نمونه از حداکثر درصد جو در جیره‌ها آمده است:
گوساله پرواری، گاو شیری پرواری: تا ۵۰٪
بره پرواری: تا ۲۵٪
میش خشک (نگهداری): تا ۵۰٪
در دوره شیرخوارگی: حدود ۲۰٪
در دوره رشد و پایانی پرواربندی: حدود ۳۰٪
توجه به این نکته ضروری است که جو نباید یکباره به جیره اضافه شود. به‌تدریج که دام به غله عادت کند، درصد آن افزایش می‌یابد. همچنین بهتر است جو همراه علوفه (یونجه و علوفه مرطوب) مصرف شود تا محیط شکمبه متعادل باقی بماند. مصرف بی‌رویه جو خام می‌تواند باعث نفخ و اسیدوز شکمبه شود که به کاهش تولید شیر یا رشد دام منجر می‌شود. استفاده از روش‌های فرآوری (بلغورکردن، پرک یا خیساندن) کمک می‌کند تا جو بهتر هضم و جذب شود و مشکلات گوارشی کاهش یابد. برای مثال، خیساندن دانه جو به مدت ۱۲–۲۴ ساعت، دانه را نرم کرده و جذب آن را افزایش می‌دهد.
مزایا: جو دامی یک خوراک پرانرژی و پروتئین متوسط است که با افزودن به جیره، سرعت رشد دام را افزایش می‌دهد و پروتئین شیر را بالا می‌برد. این غله مقرون‌به‌صرفه و غنی از پتاسیم و انرژی قابل جذب است. فرآورده‌های جو (مانند جو پرک و عصاره مالت) با افزایش ضریب تبدیل و کاهش مشکلات متابولیک (مانند اسیدوز، استرس گرمایی و بیماری‌های شکمبه) سبب بهبود عملکرد گاوداری و مرغداری می‌شوند. همچنین به‌علت مقاومت خوبی که جو نسبت به شرایط سخت محیطی دارد، تولید آن از نظر اقتصادی به‌صرفه است.
معایب: یکی از مشکلات جو برای طیور، وجود بتاگلوکان است که دستگاه گوارش آن‌ها قادر به هضم کامل آن نیست و باعث می‌شود ضریب تبدیل طیور پایین‌تر شود. برای نشخوارکنندگان نیز مصرف بیش از حد جو (به‌ویژه در مرحله اولیه ورود به رژیم) ممکن است باعث نفخ و اسیدوز شکمبه شود. از این رو باید با احتیاط مصرف شود. جو نسبت به رطوبت داخلی دانه نیز حساس است؛ برای نگهداری طولانی‌مدت باید دانه کاملاً خشک شده و رطوبت آن زیر حدود ۱۳٪ نگه‌داشته شود تا از فساد جلوگیری شود. در نهایت، نوسانات بازار جهانی و داخلی نهاده‌های دامی و نوسانات ارزی می‌تواند قیمت جو را تحت تأثیر قرار دهد.
به‌طور محدود، می‌توان به برخی ویژگی‌های کاشت جو نیز اشاره کرد. جو گیاهی سازگار و مقاوم است که نسبت به گندم تحمل بالاتری در برابر خشکی و شوری دارد. این گیاه در خاک‌های مختلف رشد می‌کند و می‌تواند با بارندگی سالانه کم (حدود ۲۰۰–۲۵۰ میلی‌متر) نیز عملکرد خوبی بدهد. تحمل نسبی جو به دماهای بالا (بیش از ۳۲ درجه) و نیاز کم به رطوبت برای جوانه‌زنی، آن را برای کشت در شرایط گرم و نیمه‌خشک مناسب کرده است. کاشت جو نسبتاً ساده و کم‌هزینه است (هزینه بذر جو پایین است) و برخی واریته‌های خاص آن به‌عنوان علوفه یا سیلاژ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مشخصات کشاورزی سبب شده جو در ایران و جهان به‌عنوان یک گزینه مفید در تناوب‌های زراعی و سیستم‌های دامی دیده شود.
مقدمه در صنعت دامپروری ایران، تأمین خوراک باکیفیت اهمیت ویژه‌ای دارد. مطابق تحقیقات، هزینه خوراک حدود ۷۰ درصد از کل هزینه‌های دامداری را تشکیل می‌دهد. از این رو، انتخاب یک تأمین‌کننده معتبر نهاده دامی مانند شرکت آرتا نهاده اسپادانا که به‌صورت تخصصی در زمینه تأمین و توزیع نهاده‌های دامی فعالیت می‌کند، برای تغذیه مداوم دام‌ها […]
تحلیل کاربردی برای مدیران خرید، مرغداران و دامداران حرفه‌ای در صنعت دام و طیور، انتخاب خوراک فقط یک تصمیم ساده نیست؛ یک انتخاب کلیدی برای مدیریت هزینه، افزایش بازده و حفظ سلامت گله است. وقتی صحبت از غلات اقتصادی و مؤثر می‌شود، جو یکی از اولین گزینه‌هاست که ذهن هر مدیر خرید باتجربه‌ای را به […]
تغذیه حیوانات علفخوار تنها پرکردن شکم آن‌ها نیست؛ جیره‌ای که فرمول دقیق و متوازنی نداشته باشد می‌تواند سلامت دام را به خطر بیندازد و سودآوری دامداری را کاهش دهد. اگر جیره بیش از حد به دانه‌ها (کنسانتره‌ها) متکی باشد، حیوان دچار مشکلات گوارشی می‌شود و چنانچه انرژی کافی تأمین نشود، دام ناچار به سوختن پروتئین‌های […]
طراحی سایت و سئو توسط آرتا نهاده اسپادانا
دیدگاهتان را بنویسید