تغذیه حیوانات علفخوار تنها پرکردن شکم آن‌ها نیست؛ جیره‌ای که فرمول دقیق و متوازنی نداشته باشد می‌تواند سلامت دام را به خطر بیندازد و سودآوری دامداری را کاهش دهد. اگر جیره بیش از حد به دانه‌ها (کنسانتره‌ها) متکی باشد، حیوان دچار مشکلات گوارشی می‌شود و چنانچه انرژی کافی تأمین نشود، دام ناچار به سوختن پروتئین‌های ساختاری خود برای تأمین انرژی می‌شود. از سوی دیگر تأمین بیش از حد یک ماده مغذی خاص (مثلاً پروتئین) علاوه بر افزایش هزینه‌ها، سلامت حیوان را تهدید می‌کند. این تضادها (مثلاً چرا با وجود مواد پرانرژی باز هم علوفه لازم است؟ یا اگر انرژی کافی نباشد، چه بر سر پروتئین می‌آید؟) نشان می‌دهد طراحی جیره متعادل چقدر اهمیت دارد. در این مقاله اصول طراحی جیره‌ی متعادل دام بررسی می‌شود تا دامدار بتواند هم سلامت حیوان و هم بهره‌وری اقتصادی را تضمین کند.
جیره متعادل خوراکی است که تمام نیازهای غذایی دام را در نسبت‌های درست و در حدی که دام قادر به مصرف آن باشد، تأمین کند. یک دامدار موفق می‌داند که حداکثر ژنتیک دام تنها با تغذیه متعادل شکوفا می‌شود. به عبارت دیگر، برای دستیابی به بیشترین بازده تولید گوشت، شیر یا پشم، باید همه نیازهای انرژی و مواد مغذی (پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین‌ها و مواد معدنی) را تأمین نمود. کمبود هر ماده مغذی می‌تواند راندمان تولید را کاهش دهد، و مازاد آن علاوه بر ضرر اقتصادی، سلامت حیوان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مزیت‌های جیره متعادل را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد:
یکی از پایه‌های تغذیه دام تأمین انرژی است. به طور معمول ۷۰–۷۵ درصد مصرف خوراک دام‌ها صرف تأمین انرژی می‌شود. بدن حیوان برای نگهداری و فعالیت‌های روزمره به انرژی نیاز دارد و پس از آن برای رشد، تولید مثل و تولید شیر انرژی بیشتری لازم است. انرژی خوراک معمولاً از طریق کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها تأمین می‌شود.
پروتئین نیز نقش کلیدی دارد چون واحدهای ساختمانی بدن (عضلات، پوست، آنزیم‌ها و هورمون‌ها) عمدتاً از پروتئین‌ها ساخته شده‌اند. البته دام‌های جوان و در حال رشد به درصد پروتئین بالاتری (تا حدود ۲۰٪) در جیره نیاز دارند؛ در حالی‌که دام‌های بالغ این نیاز به حدود ۱۰–۱۵ درصد می‌رسد. نکته مهم این است که اگر انرژی کافی در جیره تامین نشود، دام برای تولید انرژی به ناچار پروتئین‌های بدن خود را می‌سوزاند. به عبارت دیگر، کمبود انرژی باعث هدر رفتن پروتئین مفید می‌شود و نتیجه‌ای جز کاهش رشد یا افت تولید نخواهد داشت.
انرژی و پروتئین دو عامل اصلی هزینه‌ساز در جیره‌اند؛ بنابراین محاسبه صحیح میزان مورد نیاز و ترکیب بهینه آن‌ها در فرمولاسیون جیره اهمیت بالایی دارد . برای مثال در جیره گاو شیری، بخش اعظم انرژی مصرفی صرف تولید شیر می‌شود و بخش مهمی از پروتئین برای ساخت آن صرف خواهد شد.
خوراک دام عموماً به دو گروه کلی تقسیم می‌شود: علفه‌ها (مواد فیبری و حجیم مثل یونجه، سیلاژ ذرت، علوفه مرتعی) و کنسانتره‌ها (دانه‌های غلات، کنجاله‌ها و مکمل‌های پروتئینی/انرژی‌زا). علوفه‌ها دارای فیبر بالا و چگالی مواد مغذی کم هستند؛ یعنی در هر کیلوگرم، تراکم انرژی و پروتئین پایین‌تری دارند. در مقابل، کنسانتره‌ها فیبر کمی دارند و تراکم انرژی و پروتئین بالایی ارائه می‌کنند.
چرا با وجود غلات پرانرژی باز هم به علوفه نیاز داریم؟ جواب در عملکرد دستگاه گوارش نشخوارکنندگان نهفته است: فیبر علوفه، با تحریک فعالیت شکمبه و کمک به هضم میکروبی، سلامت دستگاه گوارش را تضمین می‌کند. به عبارت دیگر، دام‌ها تحت سازگاری کامل قادر به هضم صرف کنسانتره نیستند و سازگاری شکمبه با کنسانتره محدود است؛ بنابراین همیشه باید بخش قابل توجهی از جیره را علوفه تشکیل دهد. به‌علاوه علوفه‌های آبدار و سبز ملین هستند و جلوی یبوست دام را می‌گیرند؛ در حالی‌که کنسانتره‌ها انرژی سریع و قابل توجهی را برای برطرف کردن نیازهای شیر، رشد یا پرواربندی فراهم می‌کنند.
برای طراحی بهینه ترکیب جیره به نکات زیر توجه کنید:
فرمولاسیون جیره یعنی ترکیب خوراک‌های مختلف در نسبت مناسب به‌گونه‌ای که تمام نیازهای دام در ۲۴ ساعت برآورده شود. برای این کار:
در فرمول جیره به این نکات توجه داشته باشید:
آسایش و رفاه دام در تغذیه به معنای فراهم کردن شرایطی است که دام بدون احساس گرسنگی، تشنگی یا اضطراب نگهداری شود. یک دام آسوده، بهتر غذا می‌خورد و بیشترین بهره را از جیره خود می‌برد. اصول کلی آسایش دام عبارتند از:
در عمل، دامداران با نظارت بر زمان و شیوه تغذیه می‌توانند آسایش دام را بهبود دهند. غذا دادن منظم و اجتناب از تغییرات ناگهانی جیره باعث می‌شود دام برای مدت طولانی گرسنه نماند. همچنین، ترکیب متنوع و باکیفیت خوراک‌ها احتمال بدغذایی و اتلاف خوراک را کاهش می‌دهد.
طراحی یک جیره متعادل دام کلید حفظ سلامت حیوان و سودآوری بلندمدت دامداری است. با تأمین مناسب انرژی، پروتئین و سایر مواد مغذی در نسبت صحیح، نه تنها بیماری‌های تغذیه‌ای و استرس کاهش می‌یابد، بلکه تولید گوشت، شیر یا سایر محصولات دامی نیز به حداکثر می‌رسد. برای عملگرایی بیشتر، دامدار می‌تواند گام‌های زیر را در نظر داشته باشد:
با پیروی از این اصول، می‌توان جیره‌ای را فراهم کرد که ضمن بهبود رفاه و سلامت دام، حداکثر بهره‌وری را با کمترین هزینه تضمین کند.
نهاده‌های دامی (خوراک دام) به‌طور کلی شامل مواد غذایی و مغذی‌ای است که برای تأمین نیازهای دام‌ها و طیور استفاده می‌شود. خوراک دام با هدف حفظ سلامت حیوانات و افزایش تولید محصولات دامی مانند گوشت، شیر و تخم‌مرغ تهیه می‌شود. به عبارت دیگر، خوراک دام شامل منابع انرژی (کربوهیدرات)، پروتئین، چربی، ویتامین‌ها و مواد معدنی […]
کشور ایران در کمربند خشک جهان قرار دارد و سال‌هاست دامداران و مرغداران از پیامدهای خشکسالی رنج می‌برند. کاهش بارندگی و منابع آبی، علاوه بر کاهش کیفیت و کمیت علوفه و خوراک دامی، تولید شیر، گوشت و تخم‌مرغ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در چنین شرایطی، تدوین یک برنامه جامع عملیاتی برای کاهش آسیب خشکسالی […]
مقایسه‌ای کامل برای دامداران، مرغداران و خریداران خوراک دام در سال‌های اخیر، انتخاب بین نهاده دامی داخلی و نهاده دامی وارداتی به یکی از دغدغه‌های اصلی دامداران، مرغداران و فعالان صنعت دام و طیور تبدیل شده است. این انتخاب، تأثیر مستقیمی بر کیفیت خوراک، میزان تولید و در نهایت سوددهی واحدهای دامی دارد. در این […]
طراحی سایت و سئو توسط آرتا نهاده اسپادانا
دیدگاهتان را بنویسید